Uitdaging

Enkele maanden geleden ontving ik een ‘uitdaging’ van één van de mensen, die we af en toe spreken in park tijdens het delen van het evangelie. Op een donderdag Bijbel lees avond stelde hij dat de Bijbel vol met tegenstrijdigheden staat. Later in de mail stelde hij het als volgt:

“de vraag of de Bijbel gelijk heeft en letterlijk moet worden genomen, is lastig te beantwoorden door de tegenstrijdigheden in de Bijbel.”

De betrouwbaarheid van de Bijbel wordt hier ter discussie gesteld. Hoe kunnen we het evangelie geloven als de bron niet te vertrouwen is? Dit is een goede vraag en valt te waarderen. Echter, als deze vraag niet werkelijk door de vraagsteller opgepakt wordt om de claim zelf te beoordelen, is dit tevens een zeer gevaarlijk uitgangspunt. Immers, als je ‘van horen zeggen hebt’ dat de Bijbel vol tegenstrijdigheden staat en dat adopteert zonder onderzoek, gooi je mogelijk de meest kostbare boodschap voor je leven weg met alle consequenties van dien. Doe dat dus niet! Onderzoek!

Ik vroeg hem op welke tegenstrijdigheden hij doelde, omdat ik weet dat een ‘ogenschijnlijke’ tegenstrijdigheid meestal te maken heeft met ons eigen misverstaan. De persoon in kwestie verwees me door naar een website met een indrukwekkende lijst met zogenaamde ’tegenstrijdigheden’. Alleen al het zien van de lijst, kan een persoon, die overweegt de Bijbel te gaan lezen, afschrikken om vervolgens de Bijbel links te laten liggen. Dit is ten alle tijden een slechte aanpak.

Wie is de persoon die deze lijst heeft samengesteld?
Wat is zijn levensvisie en waar bouwt die persoon zijn leven op?

Stel je vertrouwen niet in mensen. Stel je vertrouwen niet in de website bouwer, maar onderzoek zelf de boodschap van de Bijbel en onderzoek de zogenaamde claims van ’tegenstrijdigheid’. Zijn de claims ‘eerlijk’? Of zijn ze zelf ’tegenstrijdig’? Of zit er ‘waarheid’ in? En op welke wijze dan? En wat betekent dat dan in de totale context van de Bijbel?

Ik vermoed uit wat ik van de vraagsteller of eigenlijk uitdager heb gehoord, dat zijn standpunt, dat de Bijbel tegenstrijdigheden bevat, vooringenomen is. De website met tegenstrijdigheden onderstreept zijn vermoeden, zonder dat hij de claims werkelijk voor zichzelf heeft onderzocht. Immers, hij kwam niet met ’tegenstrijdigheden’ die hij zelf was tegengekomen met lezen, maar verwees naar een ander. Zoals ik al stelde: ‘Doe dat dus niet! Onderzoek!’

Ik wil de uitdaging aangaan om enkele van de claims te onderzoeken en daarop te reageren.

Houdt rekening met het genre!

Een ‘ogenschijnlijke tegenstrijdigheid’ is een kans om iets te leren. Wat we vaak vergeten is dat de Bijbel een verzameling is van geschriften van verschillend genre. Dat wil zeggen, de Bijbel heeft het allemaal: geschiedschrijving, poëzie, parabelen, profetieën, ooggetuigenverslagen, liederen, essays, gebeden, brieven…

Het is belangrijk de tekst die we onder ogen hebben, te zien voor wat het is. Wat allegorisch bedoeld is, moeten we natuurlijk niet letterlijk nemen. Wat letterlijk bedoeld is, moeten we niet allegorisch nemen. Houdt rekening met beeldspraak. Als ik een ‘gat in de lucht spring’ spring ik natuurlijk niet letterlijk een gat in de lucht, maar bedoel ik dat ik zeer blij ben.

Als ik een brief van een geliefde behandel als een sprookje, doe ik de brief van een geliefde en de geliefde geen recht. Als ik een dichter letterlijk op zijn woorden neem, zal ik hem waarschijnlijk willen opnemen in een ziekenhuis. Immers als de dichter schrijft: “mijn hart bloedde, want de woorden waren als een dolksteek in mijn hart” en je neemt dat letterlijk is je houding heel anders dan dat je het figuurlijk, als poëzie, opvat. Open deuren, maar toch…Als het om de Bijbel gaat, hoor je allerlei claims, waarvan ik denk: ‘beste man of vrouw heb je het zelf wel onderzocht?’ Kortom, laat het genre ook meedoen in je begrip van de tekst.

Houdt rekening met context!

Om een goed begrip van de boodschap van de tekst te krijgen, is het van levensbelang de context mee te nemen. Weet je dat de Bijbel zegt: ‘Er is geen God’? Vreemd vindt je niet? Immers, gaat de Bijbel niet over God? Ja, natuurlijk! Het is een beetje een flauw voorbeeld, maar het laat wel het probleem zien van teksten uit hun context halen. Dat ‘Er is geen God’ staat in de volgende context: ‘De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God’.

Psalm 14: 1
Een psalm van David, voor de koorleider.
De dwaas zegt in zijn hart: ‘Er is geen God.’ Zij handelen verderfelijk, bedrijven gruwelijke daden; er is niemand die goeddoet.

Context is alles. Van wie kwam de tekst? Voor wie was de tekst bedoeld? Wat was de bedoeling van de tekst? In welke tijd is de tekst geschreven? Wat zeggen andere teksten van dezelfde schrijver? In dezelfde alinea? In hetzelfde hoofdstuk? In hetzelfde boek? Hoe past de tekst bij de rest van de ‘boeken’ in de Bijbel? Welke beeldspraak bestond in die tijd? Wat is het genre? Wat zijn de historische feiten? Wat zijn de theologische gevolgtrekkingen? Kortom, het gaat hier om ‘begrijpend lezen’. Iets waar we allemaal mee hebben ‘gestoeid’ op school. Gebruik je logisch & analytisch denkvermogen! Stel vragen aan de tekst en laat de tekst je antwoorden. Kortom, neem niet zomaar aan wat de één of andere website bouwer stelt. Vergeet niet dat de Bijbel al eeuwen van kritiek heeft doorstaan.

Naast gezond verstand is er natuurlijk veel meer dat de betrouwbaarheid van de Bijbel onderstreept. Daar ga ik nu niet op in. Daar zal ik in andere berichten en teksten op deze website bij stilstaan. Denk aan vervulde profetieën, historische feiten en wetenschap.

Bijbelvertalingen

Zoals je waarschijnlijk wel weet is de Bijbel niet in het Nederlands geschreven maar in het Hebreeuws (OT), Aramees (OT) en Grieks (NT) (er is een grote waarschijnlijkheid dat het Grieks ook een vertaling is vanuit het Hebreeuws). Dat betekent dat bij het vertalen de vertalers keuzes hebben gemaakt voor woorden die in context de betekenis van de oorspronkelijke boodschap zoveel als mogelijk dragen. Dit hoeft natuurlijk niet altijd de beste keuze te zijn geweest. De serieuze Bijbel student zal dan ook gebruik maken van concordanties/taal lexicons, schrift met schrift vergelijken en gebruikmaken van verschillende vertalingen. Mogelijk zijn ‘ogenschijnlijke’ tegenstrijdigheden ontstaan door vertaalkeuzes. Maar vergeet niet dat de kernboodschappen van de Bijbel in alle delen van de Bibliotheek herhaald worden. Met andere woorden, de boodschap van de Bijbel gaat nooit verloren! Zelf in hele slechte vertalingen is de Waarheid nog te vinden.

Verschillende grondtekst manuscripten

Dit punt lijkt een beetje op het voorgaande punt. In de diverse Bijbel manuscripten die we hebben kunnen varianten bestaan. In sommige manuscripten worden bepaalde verzen gemist of lopen anders, bevatten andere woorden. Dit kan ook ‘ogenschijnlijke tegenstrijdigheden’ veroorzaken. Echter, net als met het voorgaande punt betreffende Bijbelvertalingen blijf de boodschap van de Bijbel behouden. Immers de Bijbel bestaat uit wel 66 boeken geschreven door vele auteurs over een enorme tijdspanne en toch vormt het één geheel. Dat is een wonder op zichzelf. Het mooie aan varianten in manuscripten is dat we eigenlijk een grotere betrouwbaarheid hebben. Dat klinkt tegenstrijdig maar het tegenovergestelde is waar. Stel dat we één manuscript hadden van de Bijbel en dat was in handen van één partij. Zij zouden de tekst probleemloos kunnen aanpassen zonder dat iemand anders dat door zou hebben. Maar de werkelijkheid is dat er voor de Bijbel verschillende manuscript families bestaan. Zo kunnen we op basis van manuscript vergelijk ontdekken waar en wanneer een tekst variant is ontstaan. Er is hierdoor een inherente waarborg ontstaan, tegen tekst manipulators.

Ooggetuigenverslagen

Hier wil ik nog even speciale aandacht vragen voor ooggetuigenverslagen. Immers, de 4 evangeliën: Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes zijn verslagleggingen op basis van ooggetuigen. Dus wat te denken van ‘ogenschijnlijke tegenstrijdigheden’ tussen de evangeliën?

Ik zal vertellen over een gebeurtenis in mijn leven waarbij een goed begrip van ogengetuigenverslagen en betrouwbaarheid van het verslag een rol spelen.

Een aantal jaren geleden was ik betrokken bij een ernstige gebeurtenis. Ik liep van het C.S. Utrecht naar mijn werk. Het was koud! Mensen droegen winterjassen. Het was druk zoals het normaal gesproken is in de ochtend bij het station. Op een gegeven moment kwam er een man snel mijn richting op rennend. In een ‘split second’ zag ik dat hij een mes in zijn handen had en dat wegsmeet op het bouwterrein naast de stoep. Ik was direct alert en vroeg omstanders om met mij deze man te volgen en in de gaten te houden dit was immers niet pluis. Niemand wilde me daarbij helpen. Maar vrij snel daarna zag ik een collega mijn kant opkomen. Ik vertelde hem snel wat er was voorgevallen. Hij hield staande en hielp mee. De man van het mes liep al rustiger en leek duidelijk verward met de handen op het hoofd. Ik heb 112 gebeld en in mum van tijd was de politie ter plaatse. In de tussentijd was ik teruggegaan naar de plek waar het mes had moeten liggen. Immers, niet ongevaarlijk zo’n mes onbewaakt op straat. Maar toen ik bij die plek kwam, vond ik hem niet. De man werd ingerekend en ik heb mijn verhaal verteld aan de politie. Vervolgens ben ik verder gegaan naar kantoor. Zo’n 30 meter verder zag ik dat er een vrouw op de grond lag en er lag een mes naast. Verschrikkelijk. Dit was een collega. Ik kende haar niet persoonlijk, ik werk bij een grote organisatie. Ze heeft de avond niet gehaald. Zij stierf aan haar verwondingen. De messteek had haar lichaamsslagaders en haar hart onherstelbaar beschadigd. Zij liet haar man en jonge kinderen achter.

Op kantoor gekomen, voegde ik mij bij andere betrokkenen. Andere ooggetuigen ieder met zijn/haar perspectief aan betrokkenheid in deze gebeurtenis. Er was bleek verwarring over het mes. De politie probeerde het verhaal te reconstrueren uit de ooggetuigen verslagen. Ik vertelde van het weggegooide mes. De politie vond een mes bij het lichaam en ging daarom uit van twee messen. Maar het mes waar ik over sprak werd niet gevonden. Wat een tegenstrijdigheid dus! De politie heeft het bouwterrein dat ik had aangewezen grondig doorzocht op een ’tweede’ mes. Het werd niet gevonden.

Mijn verhaal klopte het was waar, maar het verhaal dat er een mes bij het lichaam lag was van andere ooggetuigen en was ook waar. Terwijl de getuigen onderling met elkaar spraken werd deze inconsistentie ook genoemd. En wat bleek? Iemand anders vertelde dat hij het mes had opgepakt en naast het lichaam had neergelegd. Kortom alle verhalen waren juist ook al leek er een ogenschijnlijke tegenstelling. Het verhaal werd duidelijk toen alle getuigen gehoord waren en het bleek dat de verhalen elkaar aanvulden.

De politie had er overigens moeite mee dat alle getuigen elkaar in eerste instantie opzochten en met elkaar de belevenissen uitwisselden. Ze haalden ons dus snel uit elkaar om ons afzonderlijk te horen. Waarom? Omdat als iedereen bij elkaar komt en uitwisselt het gevaar bestaat dat details van elkaar overgenomen worden en beïnvloed worden door beleving of verkeerd begrijpen in plaats van feiten. Het zal dan moeilijker worden de gebeurtenissen waarheidsgetrouw te construeren. Je had vanuit de groep dan misschien wel één verhaal gehad, maar het was moeilijker geweest feit van beeldvorming te onderscheiden.

Voor mij is deze werkelijke gebeurtenis (ik was er zelf bij) illustratief. Als we naar de vier evangeliën kijken zijn zogenaamde tegenstrijdigheden een teken van hoge betrouwbaarheid. Als alle evangeliën volledig in overéénstemming waren is dat een teken van constructie en bij wie komt die constructie dan en met welk doel? Ik hoop dat je dit punt op haar waarde schat. Ander voorbeeld. Ik heb geprobeerd de politie het mes te omschrijven als een stiletto/vlindermes. Dat was de associatie in een oogwenk die zich in mijn hoofd heeft gevormd. We weten door alle ooggetuigen verslagen dat er maar één mes was en niet twee, zoals de zogenaamde ’tegenstrijdigheid’ leek te suggereren. Echter, de politie heeft mij verteld dat het een vleesmes uit de keuken betrof, dat is een feit. Is mijn ooggetuigenverslag nu niet te vertrouwen? Natuurlijk wel! Het verslag is waar, maar we houden rekening met de menselijke geest. Dat is verstandig en normaal! We hebben alle verslagen nodig en we moeten het bewijsmateriaal met wijsheid en verstand wegen.

Laten we dat nu ook doen met de Bijbel. De Bijbel geeft je wat de evangeliën betreft ooggetuigenverslagen. Tegenstrijdigheden zijn te verwachten als de Bijbel een eerlijke weergave is van de verslagen van mensen. We wegen het geheel in context. Een zogenaamde tegenstrijdigheid in ooggetuigenverslagen is geen zaak tegen de betrouwbaarheid van de Bijbel, maar juist normaal en een te verwachten verschijnsel bij ‘ECHTE’ ooggetuigenverslagen.

Onderzoek de ’tegenstrijdigheden’

Op de volgende pagina zal ik diverse zogenaamde ’tegenstrijdigheden’ uit de lijst van de uitdager herhalen en er op reageren.